سی و یکم خرداد ماه
سی ام خرداد ماه
بیست ونهم خردادماه
دکتر صادق آیینه‌وند، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و چهره ماندگار تاریخ و استاد تاریخ اسلام دانشگاه، که روز پنجشنبه 17 اردیبهشت ماه جاری درگذشت، دانش‌آموخته دکترای تاریخ اسلام از دانشگاه القدیس یوسف لبنان، استاد دانشگاه تربیت مدرس و رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی بود و از او حدود 100 مقاله و 33 ترجمه و تألیف به یادگار مانده است.
آئینه‌وند در سال 1330 ه. ش در یکی از روستاهای تویسرکان متولد شد و تحصیلات و ابتدایی را در زادگاه ، و دوران دبیرستان را در اسدآباد همدان به پایان رسانید و درهمین دوران بود که به فعالیتهای فرهنگی و سیاسی پرداخت و با کانون فعالیتهای جوانان ولی‌عصر همدان ارتباط یافت.
او سپس در دانشگاه تهران به تحصیل در رشته ادبیات عرب پرداخت و فعالیتهای سیاسی و فرهنگی خود را نیز ادامه داد. تأسیس تشکلی اسلامی با عنوان کتابخانه دانشجویی «ن والقلم و ما یسطرون» از جمله فعالیتهای او در دوران دانشجویی قبل از انقلاب اسلامی است.
وی درهمان دانشگاه به ادامه تحصیل در مقطع کارشناسی ارشد ادبیات عرب پرداخت و همراه با آن، بخشی از دروس حوزوی را نیز خواند. در 1361 به عضویت هیئت علمی دانشگاه تربیت مدرس درآمد و در گروه تاریخ آن دانشگاه، مشغول به کار گردید. یک سال بعد، با سمت رایزن فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، عازم سوریه شد و همزمان، در 1363 ش. به تحصیل در مقطع دکتری ادبیات عرب در دانشگاه قدیس یوسف لبنان پرداخت و پس از اتمام تحصیل و بازگشت به ایران در دانشگاه‌های تربیت مدرس، تهران، دانشگاه الزهراء و قم، دروس تاریخ اسلام و سیره نبوی و تاریخنگاری در اسلام و ادبیات عرب تدریس کرد.
تا 1372 ش. مسئولیتهای فرهنگی متعددی از جمله مدیریت کل پژوهش‌ها و برنامه‌ریزی فرهنگی، ریاست مرکز سیاست علمی و پژوهشی وزارت آموزش عالی و ریاست دانشکده علوم انسانی دانشگاه تربیت مدرس را برعهده داشت. در سال 1372 ش. به عنوان استاد نمونه کشور به دریافت لوح تقدیر از ریاست جمهوری وقت، آیت الله اکبر هاشمی رفسنجانی نایل آمد و تاکنون مقالات گوناگونی از او در نشریات معتبر داخلی و خارجی منتشر شده است. آئینه‌وند در چندین کنگره بین‌المللی به عنوان داور و عضو هیئت علمی حضور داشته که از جمله آنها بوده است؛ تاریخ پزشکی در اسلام، سید جمال الدین اسدآبادی، خوارزمی، امام خمینی و فرهنگ عاشورا. او از کنگره تاریخ پزشکی و نیز از ریاست دانشگاه باقرالعلوم، لوح تقدیر دریافت کرده است.
آیینه وند برای سومین بار متوالی از ابتدای امسال به دلیل ابتلا به بیماری نارسایی خونی به بیمارستان منتقل شده و در بیمارستان لاله تحت مراقبت های ویژه پزشکی قرار داشت.
مراحل تحصیلی
دکتری: تاریخ اسلام - دانشگاه القدیس یوسف لبنان
کارشناسی ارشد: زبان و ادبیات - ادبیات عربی - دانشگاه تهران
کارشناسی: زبان و ادبیات - ادبیات عربی - دانشگاه تهران
آیینه‌وند در 16 دی 1392، چند ماه پس از آغاز کار دولت حسن روحانی، طی حکمی به عنوان رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی منصوب شده بود. دکتر آیینه‌وند همچنین به عنوان عضو هیأت علمی نمونه کشوری، چهره فرهیخته استان همدان و چهره ماندگار در سال 1385 انتخاب شده بود. تألیف و ترجمه بالغ بر 33 جلد کتاب و انتشار 96 مقاله از آثار علمی صادق آیینه‌وند است. او راهنمایی 25 پایان‌نامه دکتری و 75 پایان‌نامه کارشناسی ارشد را به عهده داشته است. همچنین روز گذشته از طرف خانواده?اش اعلام شد که پیکر مرحوم صادق آیینه‌وند، رئیس پژوهشگاه علوم انسانی و چهره ماندگار تاریخ و استاد تاریخ اسلام دانشگاه، روز یکشنبه 20 اردیبهشت از مقابل دانشگاه تربیت مدرس تشییع و در قطعه نام?آوران به خاک سپرده می‌شود.
زندگی نامه و سوابق علمی
زندگی نامه و سوابق علمی مرحوم صادق آئینه وند را بروایت خود آن مرحوم در ذیل می خوانید:
گرایش: تاریخ اسلام
رتبه علمی: استاد
دکتری: تاریخ اسلام - دانشگاه القدیس یوسف لبنان
کارشناسی ارشد: زبان و ادبیات ادبیات عربی - دانشگاه تهران
کارشناسی: زبان و ادبیات ادبیات عربی - دانشگاه تهران
تاریخچه تدریس، سوابق پژوهشی، دانشجویان و سوابق اجرایی
الف – مقالات علمی : 96مقاله
ب – کتاب ها : [ تالیف ، ترجمه ، مجموعه ها ] 33 کتاب
ج – راهنمایی پایان نامه : [ دکتری ، کارشناسی ارشد ] دکتری 25 عدد، کارشناسی ارشد 75 عدد
د – مدیریت و سردبیری و عضویت در هیئت تحریریه مجلاتِ علمی :
- مدیر مسؤول مجلة العلوم الإنسانیة / Humanities [ به دو زبان عربی و انگلیسی ]
- سر دبیر مجله آفاق الحضارة الإسلامیة [ به عربی ]
- عضو هیئت تحریریه : مجله مدرس ، مجله مقالات و بررسی ها ، مجله العلوم الإنسانیه و 7 مجله دیگر .
ه – کسب عناوین علمی : هیئت علمی نمونه کشوری وزارت علوم 73 – 1372 ، فرهیخته استان همدان 1384 ، چهره ماندگار 1385 ، پیش کسوت علوم انسانی ایران جشنواره ی فارابی 1390 ، استاد برجسته ی بنیاد ملی نخبگان کشور 1390
و – دبیریِ سمینار هایِ علمی : دبیر سمینار بین المللی تشیع و خاور شناسان سال 1387 قم
ز- سخنرانی هایِ علمی در دانشگاه ها و مراکز تحقیقاتی و علمی : 100 سخنرانی
ح – مصاحبه هایِ علمی در مجلات ، روزنامه و رسانه هایِ شنیداری : 120 مصاحبه
ط – انجمن هایِ علمی : رئیس انجمن ایرانی تاریخ ، عضو هیئت مدیره انجمن ایرانی تاریخِ اسلام ، عضو هیئت مدیره انجمن ایرانی مطالعات زنان ، عضو هیئت مدیره ی انجمن ایرانی تحول علوم انسانی
ی – دارایِ اجازاتِ روایت حدیث و تاریخ از عالمان ، محدّثان و مورخان برجسته ی داخل کشور و جهان اسلام
[ دروس تدریس شده ]
- امویان و عباسیان [ دکتری ]
- جزیره العرب پیش از اسلام [ دکتری ]
- مِلَل و دِخَل و تأثیر آن در تحولات اجتماعی [ دکتری ]
- تاریخ فرهنگ و تمدن شیعه [ دکتری ]
- تاریخ صدر اسلام [ دکتری ]
- شناخت و نقد منابع تاریخ اسلام [ دکتری ]
فهرست کامل کتاب ها :
الف : تألیف [ فارسی ]
1- علم تاریخ در گسترة تمدن اسلامی ، پژوهشگاه علوم انسانی و مطالعات فرهنگی 1387
2- ادبیّاتِ سیاسی تشیع ، نشر علم ، 1387
3- سلسلة قیام هایِ شیعه 1و2 ، نشر علم ، 1387
4- دین و فلسفه از نگاه ابن رشد ، نشر نی ، 1385
5- سیرة نبوی و سیره نگاران ، نشر خانة کتاب ، 1388
6- روشمندی ، پژوهش و پژوهشگردر تمدّنِ اسلامی ، 1387
7- اطلس تاریخِ اسلام ، انتشاراتِ مدرسه ، 1377
8- تاریخ سیاسی اسلام ، نشر مرکز فرهنگی علامه طباطبایی ، 1359
9- تاریخ زنان صدر اسلام ، نشر جهاد دانشگاهی دانشگاه الزهرا ، 1361
10- تاریخ اسلام ، زیر نظر ، با همکاری چند تن از پژوهشگران ، نشر معارف قم ، 1383
11- علم تاریخ در اسلام ، وزارت ارشاد اسلامی ، 1364
12- چهار مقال در مقام زن ، نشرانجمن ایرانی مطالعات زنان ، 1386
13- تاریخ در اسلام با همکاری جلال الدین فارسی ، نشر وزارت آموزش و پرورش ،1361
14- تاریخ نگاریِ مورخان معاصر عرب ، مکتب ها و گرایش ها ، انجمن ایرانی تاریخ پژوهان قم ، 1382
15- زن در اسلام ، انجمن زنان پژوهشگر تاریخ ، 1379
ب – تألیف [ عربی ]
16- الأدب السیاسی الملتزم ، با همکاری دکتر حسن عباس نصرالله ، بیروت ، دارالتعارف، 1366
17- الأدب السیاسی فی الإسلام ، انتشارات سمت ، 1367
18- رسائل النبی والوصی ، نشر دانشگاه تربیت مدرس 1380
19- من أدب التشیع بخوارزم ، انتشارات روز نامه اطلاعات ، 1368
ج – تألیف ، مجموعه مقالات
21- پژوهش هایی در تاریخ و ادب ، انتشارات روز نامة اطّلاعات ، 1372
22- تاریخ اسلام ، مجموعة مقالات ، نشر معارف قم ، 1382
د – ترجمه :
23- نهضتِ ترجمه درشرق جهان اسلام در قرن سوم و چهارم هجری ، تألیف دکتر رشید جمیلی ، انتشارات سازمان سمت ، 1385.
24- خاندانِ وحی در احادیثِ اهل سنّت ، تألیف ، دکتر عبدالمعطی امین قلعجی ، امیر کبیر 1362 .
25- شک و شناخت ، ترجمة المنقدمن الضلال ، تألیف ، ابو حامد غزّالی ،انتشارات امیرکبیر ، 1360
26- فاطمه بنت اسد ، تألیف ،علی محمد علی دُخَیَّل ، انتشارات امیر کبیر ، 1361
27- اُمّ کلثوم ، تألیف، علی محمد علی دُخَیَّل ، انتشارات امیر کبیر ، 1361
28- فاطمه دختر امام حسین (ع) تألیف ، علی محمد علی دخُیَّل ، انتشارات امیر کبیر ، 1361
29- قیام امیرعبدالقادرالجزایری، محمد کامل حسن المحامی ، دفتر نشرفرهنگ اسلامی، 1359
30- نقش و رسالتِ مسلمان در ثلثِ آخر قرنِ بیستم ، تألیف ، مهندس مالک بن نبی ، مؤسسه انجام کتاب ، 1359 .
31- حجر بن عدی انقلابی شهید ، تألیف ، محمد فوزی ، مؤسسة انجام کتاب ، 1359 .
32- مشکاة الأنوار ، تألیف ابو حامد غزّالی ، انتشارات امیر کبیر ، 1364 .
33- فرهنگ اصطلاحاتِ سیاسی ، تألیف، جمال برکات ، با همکاری دکتر فیروز حریر چی ، نشر رجاء ، 1368 .
34- مالک بن نبی ، اندیشمند مُصلح ، تألیف ، دکتر اسعد سَحْمَرانی ، دفتر نشر فرهنگِ اسلامی، 1369 .
35- نخبگان حامیِ ولایت ، تألیف عبّاس بن بَکّار ضَبّی ، زیر نظر ، مترجم ، دکتر زهرا رفیعی راد ، سازمان تحقیقات خود کفایی بسیج ، 1376 .
مجموعه 20 جلدی «تاریخ جامع ایران» طی مراسمی در روز سه شنبه 26 خردادماه رونمایی شد. تحقیق، تدوین و نگارش این مجموعه نفیس در «مرکز دایرِه‌المعارف بزرگ اسلامی» 14 سال به طول انجامیده و چهره‌های برجسته و شناخته‌شده‌ای در مشاوره، نگارش، تدوین و ویرایش آن همکاری داشته‌اند.
«مرکز دایره‌المعارف بزرگ اسلامی» به عنوان یک مرکز مهم پژوهشی در جهان اسلام بیش از سه دهه در زمینه گردآوری، تدوین، تنظیم و انتشار دایره‌المعارف‌های اسلامی، عمومی، تخصصی و دیگر مراجع علمی فعالیت داشته است. سال‌ها پیش تلاش شد تا تاریخ جامع ایران از سوی مورخان و محققان ایرانی نوشته شود که این مهم محقق نشد تا این که با تلاش این مرکز مجموعه بیست جلدی «تاریخ جامع ایران» با قلم محققان و پژوهشگران ایرانی آماده انتشار شد.
«تاریخ جامع ایران» مجموعه‌ای است مشتمل بر وجوه مختلف تاریخ سیاسی و اجتماعی و فرهنگی ایران از دوران پیش از اسلام تا انقراض قاجار. مراد از ایران در این مجموعه، دنیای ایرانی یا ایران فرهنگی است که همواره قلمروی گسترده‌تر از مرزهای جغرافیایی این سرزمین را شامل می‌شده است. از این وجهه نظر، مجلدات و ابواب مربوط به تاریخ فرهنگی ایران، بی شک از اهمیت خاص برخوردار خواهد بود.
مشخصات مجلدات :
پنج جلد نخست تاریخ جامع ایران به تاریخ ایران پیش از اسلام اختصاص دارد. جلد اول مشتمل بر سابق? انسان کهن در فلات ایران و تمدن‌های پیش از آریایی‌ها، ورود آریائی به ایران عصر مادها و قسمتی از تاریخ سیاسی هخامنشیان است. جلد دوم با دنبال? تاریخ هخامنشیان آغاز شده است. تاریخ ایران به روزگار سلوکیان، دولتهای پراکنده یا ملوک الطوایف، عصر ساسانیان، و سر انجام تاریخ اساطیری ایران در همین جلد مورد بررسی قرار گرفته است. جلد سوم تاریخ اقتصادی و اجتماعی ایران از آغاز تا پایان دور? ساسانی؛ آنگاه تشکیلات اداری و نظامی در ایران؛ و سرانجام باستان شناسی و هنر ایران در دوره‌های فرمانروایی مادها و هخامنشیان را در بر دارد. در جلد چهارم ضمن ارائه تحقیق در هنر و معماری ایران پیش از اسلام، به ادیان و آموزش و پرورش در ایران نیز توجه شده است. جلد پنجم هم مشتمل است بر تحقیق در زبان و ادبیات ایران، تاریخنگاری، جغرافیا نویسی، فلسفه و دانشهای دیگر.
دوره اسلامی تاریخ جامع ایران، 15 جلد از این اثر بزرگ را در بر خواهد داشت. جلد اول (ششم از مجموعه) شامل تاریخ ایران از فتح اسلامی تا ظهور دولتهای نیمه مستقل و مستقل است و مباحثی چون فتوح ایران و آخرین روزهای دولت ساسانی، ایران در عصر حکومت قومی عرب، ایرانیان و ظهور دولت عباسی، وزارت و دیوانسالاری ایرانی و قسمتی از حکومتهای شرقی و غربی ایران عصر اسلامی را در بردارد. جلد دوم (هفتم از مجموعه) مشتمل بر تاریخ دولتهای ایرانی در خراسان، شمال ایران، ایران مرکزی و غربی و جنوبی از طاهریان تا کاکوئیان است و در هریک از این ابواب تاریخ تشکیلات اداری و سیاسی نیز مورد بحث قرار می‌گیرد.
دنبالة آل‌بویه، غزنویان و ایران در عصر سلجوقیان، برخی سلسله‌های کوچکتر در غرب ایران، مانند بنی سکمان در ارمنستان و ملوک قراباغ عنوان جلد سوم از دوره اسلامی (هشتم از مجموعه) تاریخ جامع ایران به شمار می‌رود. جلد چهارم (نهم از مجموعه) به تاریخ ایران از اتابکان تا قسمتی از ایلخانان اختصاص یافته است. در این بخش دورة سلسله‌های موسوم به اتابکان، از اتابکان آذربایجان تا اینجوئیان، زمینه‌های هجوم مغول، جانشینان چنگیز، برپایی دولت ایلخانان، مورد بحث قرار می‌گیرد و سازمان‌های سیاسی اداری این ادوار مطالعه می‌شود.
دنبالة ایلخانان تا ظهور صفویان، عنوان جلد پنجم (دهم از مجموعه) است و در همین جا علاوه بر دورة دوم ایلخانان به عصر ترکمانان و دورة مهم تیموریان و قسمتی از صفویان نیز پرداخته می‌شود. دنبالة عصر صفویان، ادوار حکومت افشاریان و زندیان در جلد ششم (یازده از مجموعه) مورد بحث قرار می‌گیرد. جلد هفتم ( دوازدهم از مجموعه) به عصر قاجار، تحولات مذهبی، روابط خارجی ایران با عثمانی و دول قدرتمند اروپایی، زمینه‌های قیام و انقلاب مشروطه، نقش‌های طبقات اجتماعی در تحولات سیاسی و اجتماعی، ورود تمدن جدید به ایران و بسیاری مسائل دیگر نیز پرداخته می‌شود. در پیوست‌های همین مجلد دربارة خانات آسیای مرکزی، خانات گنجه و شکی و قراباغ، هرمز و خلیج فارس مطالعه شده است.
جلد هشتم تا پانزدهم به تاریخ فرهنگی دنیای ایرانی اختصاص دارد. جلدهای هشتم و نهم مشتمل بر تاریخ علم و ادب و حاوی مباحثی چون نقش ایرانیان در نقل و ترجمه آثار علمی به زبان عربی، عصر تصنیف آثار علمی، دانشهای فلسفی و کلامی در ایران و میان ایرانیان، نجوم و ریاضیات، علوم طبیعی و پزشکی، بیمارستانها، دانشهای دینی و مذاهب فقهی، تصوف و فرق صوفیه، تاریخ نگاری و چند مبحث دیگر. جلدهای دهم تا دوازدهم (پانزدهم تا هفدهم مجموعه) شامل تاریخ زبان و ادبیات فارسی از آغاز عصر اسلامی تا پایان عصر قاجار خواهد بود. در این مجلد ادبیات فارسی در قلمرو فرهنگی ایران، بر حسب ادوار ادبی مورد بحث قرار می‌گیرد. دوره بازگشت ادبی، ادبیات مشروطه، ادبیات عامه، روزنامه و روزنامه نگاری، ادبیات اقوام ایرانی، تاریخ آموزش و پرورش و بسیاری از جمله دیگر ابواب این مجلدات است.
جلدهای سیزده و چهارده (هجدهم و نوزدهم مجموعه) مخصوص تاریخ هنر و معماری ایران شامل هنرهای دستی و تزئینی و نمایشی و آئینی، موسیقی و معماری است. جلد پانزدهم (بیستم مجموعه) به مباحث تاریخ اجتماعی، نظام حقوقی در ایران، ادیان و مذاهب در ایران، طبقات اجتماعی و حیات عامه اختصاص یافته است.
کوشش‌های طراحان و مدیران علمی و اجرایی این اثر بزرگ بر آن مقصود بوده تا اثری «جامع» یا لااقل نسبتاً جامع پدید آورند. بطور کلی این اثر بیست جلدی، بیش از 55 عنوان اصلی و 160 عنوان فرعی و حدود 300 عنوان فرعی‌تر را در بر می‌گیرد. در خلال تحقیق و تدوین این اثر، موضوع‌ها و عناوین فرعی دیگری به نظر رسید که در طرح اولیه وارد شد؛ اما ساختار اصلی طرح تاریخ جامع ایران، همچنان به قوت خود باقی است.
مجموعه قابل توجهی از محققان طراز اول در زمینه‌های تاریخ و فرهنگ و ادب ایران، که در داخل و خارج از کشور مشغول تحقیق و تدریس‌اند، در تحقیق و تدوین این اثر بزرگ مشارکت داشته ند.
نویسندگان «تاریخ جامع ایران» که از دنیا رفتند
از بین نویسندگان و مورخانی که طی 14 سال گذشته در نگارش مجموعه کتاب بیست‌جلدی «تاریخ جامع ایران» نقش داشته‌اند، شش چهره از دنیا رفته‌اند. این عده عبارتند از : ایرج افشار، شرف‌الدین خراسانی، عنایت‌الله رضا، کلیفورد ادموند بوزورث، یحیی شهیدی و نوشین‌دخت نفیسی که مجموعاً از نویسندگان و مشاوران «تاریخ جامع ایران» بودند .
» پیوندهای روزانه 
